Exploratie POZO AZUL

In juli 2009 heeft een grote expeditie plaats gevonden om de Pozo Azul te exploreren.
René Houben, een van de pushduikers, doet zijn verslag.

Exploratie van de Pozo Azul (door René Houben)



Mysterieuze verhalen rond de Pozo Azul dateren terug naar de tijd van Queen Isabel II. Pozo Azul heeft de magische uitstraling van een blik in de ogen van een bedrieglijke vrouw (Ojos de Guareña) en er werd gefluisterd dat de locale bevolking nooit in het water durfde omdat zij dachten dat zwemmen in het sterk opwellende water zelfmoord zou zijn. De Pozo Azul is meer dan alleen een grotduik locatie, het is een prachtige toeristische plek die in de weekenden en zomer vakanties door vele Spanjaarden druk bezocht wordt, alhoewel er uiteindelijk maar weinig mensen zijn die een duik durven te wagen in het ijskoude water …



De Pozo Azul ligt in Covanera, een romantisch klein dorpje in Noord Spanje dat gelegen is in een depressie ten midden van een plateau tussen Burgos en Santander. Deze twee steden zijn zeker de moeite waard om eens te bezoeken, de kustlijn van Santander om zijn prachtige verscholen zandstranden en heerlijke zeebanket, Burgos om zijn rijke historie rondom de beroemde huurling El Sid, de prachtige in gotische stijl gebouwde kathedraal en pelgrim route van Camino de Santiago. De karst regio rondom Covanera kent een zeer ruime diversiteit waar op speleologisch gebied nog ontzettend veel te exploreren valt. Prachtig gevormde rotsformaties en uitzicht over de rivier Ebro en Rudron. Lekker en goedkoop eten, heerlijke goede wijnen uit de Rioja regio en een uiterst behulpzame en vriendelijke locale bevolking.



De exploratie van de Pozo Azul heeft een geschiedenis die terug dateert naar 1964 toen andere grotten als de Cueva Nispero en Barbancho werden ontdekt. In Juni 1964 maakten twee duikers uit Barcelona de eerste duik. Joaquin Plana en Pedro Plana vonden een galerij op een diepte van 15mtr. Later dat jaar kwamen zij terug en legden 100mtr lijn vanaf hun oude limiet. 45 jaar geleden realiseerde men zich nog maar weinig hoe belangrijk deze grot in de toekomst zou worden. De Pozo Azul brak diverse records in de grotduik wereld. Carmen Portilla was de eerste vrouw die in de Pozo Azul dook en zij was het ook die in 1979 na een exploratie duik van 700mtr opdook in de luchthoudende galerij “La Barbuja”. Zij maakte deel uit van de Grupo Espeleologico Standard STD uit Madrid. In de jaren tachtig werd veel exploratie werk verricht door team G.E. Gaiam waar zij in 1991 het einde van de lijn in de 2de sifon achterlieten op een afstand van 780mtr/-39mtr diepte.Daarna werd het stil in de Pozo Azul en duurde het bijna 10 jaar voordat de exploratie in 2001 weer hervat werd door Jason Mallinson en Rupert Skoruptka (British Cave Diving Group).



Sinds 2007 kom ik jaarlijks naar Covanera waar ik mij actief bezighoud met speleologie en grotduiken. Jason Mallinson & Rick Stanton (CDG) had ik jaren geleden ontmoet tijdens een grotduik vakantie in de Lot in Frankrijk. Ik hoorde toen over de Pozo Azul en andere interessante grotten in die regio. Met in mijn achterhoofd de gedachte om zelf ook een aantal locaties aan te doen deed ik wat research op het internet en kwam op een Spaanse website terecht van Roberto F. Garcia. Hij is vroeger zelf vele jaren actief geweest bij het exploreren van diverse grotten in die regio. Mijn Spaans is niet zo geweldig maar gelukkig schrijft en spreekt mijn vriendin Aliana vloeiend Spaans dus al snel werden er e-mails gewisseld met Rupo die ontzettend behulpzaam was en mij meer informatie toespeelde over de vele droge grotten en grotduik locaties in de regio ook liet hij mij weten dat er een nieuwe exploratie in de Pozo Azul gepland was toevallig in de week dat mijn vriendin en ik in de buurt van Burgos waren.

.

Nadat ik hoorde dat Jason Mallinson (CDG) samen met de hulp van een aantal Spanjaarden een exploratieduik gepland had in de Pozo Azul was ik vastberaden om te gaan kijken of ik hen kon helpen met de voorbereiding. Ik had afgelopen jaar een nieuwe rebreather aangeschaft voor het grotduiken (Megalodon CCR) en was nu in staat om wat langere en serieuzere grotduiken te maken en de Pozo Azul leek mij de perfecte duiklocatie om mijn eigen grenzen te verleggen.



Op 4 Augustus 2007 kwamen we na een lange rit van 13 uur en 1.464km zeer vermoeid aan in Covanera. We parkeerden naast Muñecas, de enige bar in het dorp met de beste tortilla patatas in de regio. We liepen naar binnen waar we Jason aantroffen die al samen met een aantal Spanjaarden net aan het bier zat. De planning werd al snel gemaakt en Jason vroeg mij of ik de komende dagen een aantal flessen voor hem zou kunnen transporteren naar de tweede sifon welke hij nodig had voor het maken van een exploratie duik. Ook moest er nog aan de onderwater habitat gewerkt worden. We kregen een plekje toegewezen op het grasveldje achter Bar Muñecas waar wij onze tent mochten opzetten te midden van de overige expeditieleden en mede door het zachte kabbelen van de rivier achter onze tent vielen wij al snel als een blok in slaap. De volgende dag was ik rond de middag pas gereed voor mijn eerste duik in de Pozo Azul en mede dankzij “Los Porteadores” welke mij hielpen dragen van al het materiaal over het 300mtr lange paadje naar de ingangspoel met kristal helder water. Langzaam zakte ik onder water en zwom door de vernauwing heen waarna ik vrij snel terechtkwam in een ruime tunnel met kraakhelder zicht. Als eerste moest ik mijn eigen materiaal waaronder twee onderwater scooters, 20ltr lucht, 20ltr trimix en 12ltr zuurstof naar binnen transporteren. De grot bestaat uit een 700mtr lange 1ste sifon waarna je bovenkomt in een luchthoudende ruimte genaamd “La Barbuja” welke “lucht bubbel” betekent in het Spaans, gevolgd door een 300mtr kanaal met een korte klim over een cascade met snelstromend water waar in de voorgaande jaren ankerpunten met staalkabels zijn geïnstalleerd welke fungeren als kabelbaan om de zware scooters en het overig duik materiaal door de nauwe kloof met snelstromend water en over de cascade te transporteren. Hierna kom je uit bij het begin van de 2de sifon. Na een vermoeiende duikdag kwam ik net voor de avond viel weer uit de grot.



Op 7 Augustus 2007 had ik eindelijk alles voorbereid om een support dive voor Jason te maken naar 400mtr in de tweede sifon waar ik 2 aluminium cilinders met nitrox 40% achterliet als back-up voor in het geval zijn rebreather het zou begeven. Ik besloot deze duik al zwemmend te maken om de batterijen van mijn beide scooters te sparen. Kraakhelder zicht, zeer ruime gangen van licht gekleurd kalksteen grillig van vorm maakten deze duik voor mij uiterst aangenaam en plezierig.



10 Augustus 2007 was ik al vroeg in mijn duikpak om twee aluminium cilinders met trimix te transporteren naar 1.500mtr in de 2de sifon. Ik had ongeveer 40 minuten nodig om al wisselend tussen mijn beide scooters het 1.500mtr punt te bereiken waar ik zijn cilinders op de lijn bevestigde en in 35 minuten terug scooterde, waarna ik nog 60 minuten decompressie te gaan had. Toen ik eindelijk weer bovenkwam in La Barbuja stonden onze Spaanse teamleden David en Jorge al klaar om mijn twee scooters weer terug over de cascade heen te transporteren en aan de materiaal lijn te bevestigen vanwaar ik nog 700mtr moest duiken om bij de uitgang te komen. Met mijn rebreather op mijn rug strompelde ik moeizaam over de losse blokken in de stroomversnelling en haalde mijn droogpak open aan de vlijmscherpe rotswand. Helaas dit werd een natte en zeer koude exit voor mij.



16 Augustus 2007 was Jason gereed voor een exploratie duik vanaf het einde van zijn oude limiet dat op 2850mtr in de 2de sifon lag. Na 120 minuten duiktijd in de 2de sifon bereikte hij een afstand van 3.530mtr met een maximale duik diepte van -71mtr. Zijn totale duiktijd bedroeg 509 minuten. Voor zijn lange en koude decompressie maakte hij gebruik van een habitat op -12mtr & –6mtr diepte en elektrische pakverwarming.
Op 17 Augustus 2007 maakte ik nogmaals een duik in de 2de sifon ditmaal voor het plaatsen van een duidelijke afstand marker op 2000mtr welke we het volgende jaar wilden gebruiken om scooters en flessen te stagen. De maximale duikdiepte in de 2de sifon bedroeg -61mtr met een totale duiktijd van 240 minuten.



Plannen werden gemaakt voor 2008. Verdere exploratie betekende ook dat voor support dives scooters met een grotere range nodig waren. Thuis begon ik met de bouw van een gemodificeerde long range scooter en met de hulp en technisch inzicht van Peter Goosens lukte het om een krachtige ride-on scooter te bouwen gebaseerd op Jason’s model. Ook koos ik voor een radial scrubber design (CO2 scrubber voor mijn CCR) mede door de langere duiktijd en vereiste decompressie stops die nodig waren voor het maken van dit soort duiken. Ook had ik meer batterij power nodig voor mijn pakverwarming welke noodzakelijk was voor een comfortabele decompressie en optimale uitwassing van de inerte gassen uit mijn lichaam.



In Mei 2008 kregen wij onverwachts te horen dat een ander team (nadat zij te horen hadden gekregen over de potentie van deze grot) de Pozo Azul onaangekondigd verder hadden geëxploreerd hetgeen voor veel ophef en heftige discussies leidde op diverse cavediving forums online. Zij lieten het einde van de lijn achter op 4.020 meter in de 2de sifon maar gaven geen verdere details over hoe de grot nu verder verliep op het einde.

In Augustus 2008 vertrok ik weer richting Covanera, ditmaal goed voorbereid en met mijn bus tot aan de nok toe afgeladen met duikmateriaal Na aankomst werd de planning weer doorgesproken en de taken verdeeld. Een paar dagen later had ik voor Jason een van mijn scooters en twee aluminium cilinders met trimix gedropt op 2000mtr in de 2de sifon welke hij nodig had voor een exploratieduik. Jason had de afgelopen week weinig kunnen duiken wegens een luchtweg infectie en sinus problemen waarvoor hij een penicilline kuur afgemaakt had. Toen hij uiteindelijk begon aan zijn exploratieduik moest hij zijn duik alsnog afbreken wegens ademhaling problemen. Uiteindelijk werd besloten om al het materiaal weer uit de grot te halen en de exploratie uit te stellen tot een nader te bepalen datum. Ik had die week nog alle tijd om mijn configuratie aan te passen en mijn gemodificeerde scooter tot het uiterste te testen terwijl David en Jorge nog een duik besteedden aan topografie. Alles functioneerde naar behoeven en de week werd afgesloten met een barbecue en de nodige flessen rode wijn.





Exploratie 2009; A long way to Tipperary

Juli 2009 Ik was met Aliana al een week in Covanera en intensief bezig met de voorbereiding van de geplande exploratie. Ook Jorge Lopera was vanuit Malaga overgekomen om te helpen bij de voorbereiding. Jason Mallinson had dit maal een sterk team met zich meegenomen waaronder Martyn Farr, Rick Stanton, John Volanthen, Rob Dalby en Bryan Schofield. Allemaal zeer gerespecteerde en uiterst gedreven leden van de British Cave Diving Group. Allemaal wilden zij hun steentje bijdragen aan deze expeditie. De Pozo Azul had immers de potentie om de langste onderwater grot van Europa te worden. De planning werd nauwkeurig doorgenomen en ikzelf had nu ook de mogelijkheid om een exploratieduik te maken maar daarvoor moest ik wel mijn eigen onderwater habitat geplaatst krijgen in de 2de sifon. Met de hulp van David Perez en Jorge Lopera lukte het uiteindelijk om de habitat met blokken hout bijna waterpas tegen het plafond te parkeren en langzaam te vullen met lucht waarna ik twee 20ltr zuurstof cilinders, 20ltr lucht en een 36 ah batterij voor mijn pakverwarming bevestigde onder de zitjes van de habitat. Ook moest ik nog een aantal set up duiken maken voor mijzelf, wilde ik op een verantwoorde manier naar het einde van de grot gaan maar ook weer terugkeren.
Op 400mtr in de 2de sifon plaatste ik twee aluminium cilinders op een diepte van -31mtr. De volgende dag maakte ik nog een duik naar 2000mtr in de 2de sifon waar ik mijn UV42 tow behind scooter met volle batterij samen met 4 aluminium cilinders met trimix achter liet op een diepte van 61mtr. Toen ik weer terugkwam bij de habitat had ik een oefening gepland om mijn rebreather en twee 20ltr side mounted cilinders met trimix onder water af te leggen en de habitat te betreden. Dit bleek een hele opgave omdat het grootste gedeelte van het gewicht aan mijn rebreather vastzat en ikzelf met meerdere lagen onderkleding behoorlijk positief was ondanks het gebruik van de extra loodgordel die ik voor deze oefening al eerder onder de habitat had klaar gehangen. Uiteindelijk kroop ik in de habitat waar ik mijn pakverwarming uitprobeerde en waarna ik mij weer terug in het water liet zakken. Mijn rebreather omhangen bleek een stuk lastiger maar uiteindelijk lukte het en nadat ik mijn decompressie had afgerond stak ik mijn hoofd weer boven water waar onze Spaanse vrienden alweer klaar stonden.



De volgende dag kregen wij versterking van José de Veer (DCDG) die na een lange en vermoeiende reis aankwam. Zij had veel martiaal noodzakelijk voor de expeditie meegenomen, waaronder een compressor en 3 Bonex reference onderwater scooters met lithium batterijen. De komende dagen werden er diverse set up duiken gemaakt door Jason Mallinson, Rick Stanton & John Volanthen die ook ieder hun eigen flessen en scooters op 2000mtr in de 2de sifon deponeerden in voorbereiding op de push. David Perez was bezig met het maken van een documentaire film over de Pozo Azul. Met een videocamera gemonteerd op zijn scooter en José de Veer en ikzelf aan zijn zijde beide gewapend met krachtige videoverlichting volgden wij Jason en Rick toen zij afgeladen met cilinders en scooters door de 1ste sifon vlogen. Martyn Farr hield zich bezig met de onderwater fotografie terwijl Rob en Scoff samen met een aantal Spanjaarden druk bezig waren met het transporteren van overig duikmateriaal en het gereedmaken van Jason en John’s onderwater habitat.



17 Juli 2009 was de dag van de eerste geplande exploratie duik. Jason Mallinson, John Volanthen en ikzelf zouden naar het einde van de ekpp limiet op een afstand van 4.020mtr in de 2de sifon duiken om van daaruit nieuwe tunnel te exploreren. Een dag van tevoren had ik op open circuit door de 1ste sifon gedoken en mijn zware rebreather naar het begin van de tweede sifon getransporteerd zodat ik de dag van de exploratie niet vermoeid en helemaal klam van het natte zweet aan een lange duik moest beginnen. Nadat ik mijn rebreather neerzette op een rotsblok en de scrubber canister opende bleek dat er anderhalve cm water instond. Bij nadere inspectie vond ik het probleem van de lekkage waardoor ik genoodzaakt werd de volgende morgen met gereedschap een uur eerder dan gepland naar binnen te gaan om mijn rebreather te repareren. Uiteindelijk vertrokken wij met z’n drieën vanuit de 2de sifon maar na 800mtr moest Jason zijn duik onverwachts afbreken omdat hij een probleem kreeg met zijn KISS rebreather. Twee van de drie PPo2 displays waren volgelopen met water. Na kort overleg gaf Jason aan dat hij geen hulp van ons nodig had waarna ikzelf en John besloten om door te gaan naar het einde van de lijn. Na ongeveer 50 minuten kwamen wij aan op een afstand van 2000mtr/ -61mtr diepte. Hier liet ik mijn snelle ride-on scooter achter en met mijn eerder gedropte UV42 tow behind scooter, Bonex back-up scooter en trimix cilinders begaven wij ons verder op weg. Vanaf hier nam de dimensie van de tunnel toe op sommige plaatsen wel meer dan 12mtr breed en langzaam aan naar een maximum duikdiepte van 71mtr.



Na een tijdje veranderde de grot dramatisch van vorm, we volgden de lijn die rechts van ons liep door een soort canyon onder een steile hoek omhoog en we moesten een aantal korte decompressiestops maken waarna we het einde van de EKPP lijn vonden afgebonden om een stuk rots boven in het dak van de galerij die abrupt ten einde kwam. We zwommen een stuk terug op de lijn om te kijken of we niets over het hoofd hadden gezien en op een diepte van 24mtr vonden wij aan de rechterzijde van de gang een nieuwe tunnel. John en ik lieten onze UV42 scooter achter op de bestaande lijn en John begon met het leggen van nieuwe lijn terwijl ik met mijn krachtige HID lamp voorop ging om de gang uit te lichten. De tunnel veranderde meermaals van richting, grillig gevormde lage gangen en een bodem die bestond uit golvende zand en klei banken. Nadat wij 375mtr nieuwe gang hadden geëxploreerd en al 130 minuten onderweg waren in de 2de sifon besloten wij om de lijn af te binden en rechtsomkeer te maken. Het duurde ongeveer 55 minuten om weer terug op de 2000mtr stage site te komen vanwaar we weer van scooter wisselde en zo snel mogelijk onze terugreis hervatten. Na het maken van een aantal diepe stops en een bodemtijd van bijna 4 uur begon mijn decompressie op een diepte van -27mtr en een afstand van ongeveer 200 meter vanaf het begin van de 2de sifon. Ik wisselde van batterij voor mijn pakverwarming en had nog ongeveer 4 uur inwater decompressie te gaan voordat ik de habitat op –6mtr eindelijk kon betreden. Tijdens onze decompressie werden we regelmatig bezocht door onze Britse en Spaanse teamleden welke ons eten en warme chocomel kwamen brengen en onze scooters en overig materiaal terug naar de 1ste sifon transporteerden. Na een duiktijd van totaal 11uur en 46 minuten in de 2de sifon kwam ik koud en vermoeid boven in La Burbuja. Hier stonden onze Spaanse teamleden al klaar om mijn rebreather voor mij terug te transporteren door de cascade en stroomversnelling naar het begin van de 1ste sifon. Vanaf hier moest ik nog een duik van 700 meter maken waarna ik vermoeid maar opgelucht opdook na bijna 17 uur onder de grond en een hartelijk welkom kreeg van onze Spaanse en Britse teamleden. Totale lengte van de 2de sifon was nu 4395mtr.



20 Juli 2009. Nadat Jason zijn rebreather had weten te repareren was hij gereed voor een solo exploratieduik in de 2de sifon. Hij had 45 minuten nodig om de stage site van 2000mtr te bereiken waar hij van scooter wisselde en zijn eerder geplaatste trimix bail-out cilinders oppikte. Jason Mallinson bereikte het einde van onze lijn op 4395 meter binnen 120 minuten. Vanaf hier liet hij zijn 2de gemodificeerde aquazepp achter en ging verder met 2 Bonex scooters. De tunnel liep verder op een diepte van ongeveer 25 meter waarna hij na 200mtr in een schacht kwam die schuin omhoog liep. Zijn VR3 duikcomputer gaf bijna 3 uur decompressie aan om de oppervlakte te bereiken. Een uur later bereikte hij op 12mtr diepte de bovenzijde van de schacht vanwaar de tunnel met een modderige bodem en flauwe hoek verder liep. Jason vervolgde zijn decompressie schema omdat hij er van overtuigd was dat er een luchthoudende galerij nabij moest zijn. Na 2 uur decompressie bereikte hij een diepte van -6mtr en in plaats van een gang die langzaam omhoog ging, liep de gang tussen een diepte van -6 en -8mtr horizontaal verder en na totaal 625 meter nieuwe gang te hebben geëxploreerd was zijn lijn op en had hij een afstand in de 2de sifon bereikt van 5020 meter! Op dit punt gaf zijn duikcomputer nog maar 45 minuten decompressie aan maar zonder extra lijn en bijna 5 uur duiktijd en in zijn achterhoofd de lange weg terug keerde hij zich om richting uitgang.Na een duiktijd van bijna 8 uur begon Jason Mallinson aan zijn lange decompressie en tevreden over zijn duik en het functioneren van zijn zelfgebouwde CO2 scrubber van zijn KISS rebreather plugde hij zijn externe batterij van zijn pakverwarming in en na een totale duiktijd van 2 uur en 20 minuten kwam hij opgelucht boven in de poel van de 2de sifon. Door het totaal van 1000mtr aan nieuwe tunnel die door John, René en Jason waren geëxploreerd hadden we een zeer goede kans dat de derde en laatste exploratieduiker van ons team (Rick Stanton) het naar de oppervlakte zou kunnen maken.





24 Juli 2009. Rick Stanton was er op voorbereid om voorbij Jason’s limiet op te duiken in een luchthoudende galerij. In de afgelopen dagen werd zijn materiaal waaronder een 2.2mtr lange en 90kg zware Aquazepp die ooit door Olivier Isler gebruikt werd voor de exploratie van de Doux de Coly door onze Spaanse teamleden over de cascade heen getransporteerd naar het begin van de 2de sifon. Rick dook met een KISS rebreather en een tweede sidemount rebreather. Binnen zeer snelle tijd bereikte hij 3000mtr in de 2de sifon waar hij volgens plan zijn aquazepp achterliet en verder ging met alleen twee Bonex scooters. Toen hij uiteindelijk na het maken van een aantal decompressiestops aankwam op het einde van Jason Mallinson’s limiet van 5020mtr in de 2de sifon, maakte hij zijn lijnhaspel vast en vervolgde zijn weg. Na een tijdje zag hij een luchthoudende ruimte boven zich en na een totale duiktijd van 6 uur en het leggen van 140mtr nieuwe lijn kwam hij boven in een luchthoudende tunnel. De totale afstand bereikt in de 2de sifon was nu 5160mtr. Hij zwom aan de oppervlakte van het kanaal totdat hij uit het water kon lopen en zijn uitrusting aflegde. Naar rechts liep nog een andere gang die al snel te laag werd om verder te volgen. Hij liep terug naar de hoofdgang en 20mtr verder vond hij uiteindelijk een derde sifon. Hij liep terug om zijn rebreather en een cilinder te halen voor een snelle excursie in de nieuwe 3de sifon. Na het leggen van 160mtr lijn en een diepte van -8mtr besloot hij zich om te draaien. Hij wilde niet al zijn argon droogpak gas gebruiken welke noodzakelijk was voor de terugweg. Hij scheen met zijn lamp vooruit en zag dat de grote tunnel verder liep naar een diepte van ongeveer -15mtr. Terug in het droge gedeelte legde hij zijn uitrusting af en rustte wat uit. Ook bekeek hij zorgvuldig of deze plek geschikt was om een ondergronds basis kamp op te zetten om in de toekomst de exploratie in de 3de sifon te hervatten. Hij noemde deze droge galerij “Tipperary” omdat het ook een lange weg is om te gaan, en omdat ons Spaanse support team dit lied regelmatig en uit volle borst zong.
2 ½ uur later begon Rick weer aan zijn lange weg terug. Op 3000mtr wisselde hij weer terug naar zijn snelle scooter en vervolgde zijn weg richting uitgang en na het maken van zijn decompressie stops in het water en de habitat dook hij uiteindelijk weer op aan het begin van de 2de sifon na een terugreis van bijna 7 uur. Hier stond het team alweer klaar om hem te helpen en na een korte pauze met noodle soep en een kort interview voor de video camera moest hij nog een laatste duik maken van 700mtr om de uitgang te bereiken. De expeditie dit jaar was zeer succesvol en de 1390mtr nieuwe geëxploreerde gang bewees dat deze grot nog lang niet ten einde is. De Pozo Azul is nu 6410mtr lang waarvan men 6020mtr moet duiken om het einde te bereiken. In de toekomst wordt er gefocust op het opzetten van een basis kamp voorbij de 2de sifon vanwaar er meerdere exploratieduiken kunnen worden gemaakt in de 3de sifon.



26 Juli 2009 werd er nog een nauwkeurige survey duik gemaakt door José de Veer samen met Rick Stanton tot een afstand 1000mtr in de 2de sifon.



Aan het einde van deze expeditie was iedereen ontzettend tevreden. Het was zeer inspirerend om te zien hoe drie verschillende nationaliteiten nauw samen werkten. Teamwork is zeer belangrijk bij dit soort activiteiten en ik heb persoonlijk zeer mooie herinneringen aan de Pozo Azul. Namens heel het team bedanken wij de inwoners van Covanera die ons elk jaar weer een warm welkom geven, speciaal danken wij Carlos en Tere van Bar Muñecas. De perfecte combinatie van een vriendelijke atmosfeer en prachtige grotduiken zorgen ervoor dat ik jaarlijks weer terugkeer naar de Pozo Azul.








Expeditie deelnemers

Cave Diving Group (CDG)(UK), Dutch Cave Diving Group (Nederland), Grupu d'Espeleloxía Gorfoli (Asturies) Spanje, Terra Sub (Logroño) Spanje, Urtabi y Olatu (Bilbao) Spanje, G. E. Niphargus (Burgos) Spanje, GES de la SEM (Málaga) Spanje, ERE del C.E.Catalunya Spanje, G.I.E.Granollers (Cataluña) Spanje, S.Espeleológica Lenar (Cantabria) Spanje, G.E.A.S (Guardia Civil)



Jason Mallinson, Rick Stanton, John Volanthen, René Houben, Bryan Schofield, Rob Dalby, Martyn Farr, Aliana Almao, José de Veer, Jorge Lopera, Rubén Taboada, Elena Pérez, Alfonso Machin, Unai Artaloitia, Javier Lusarreta, Alfredo Ruiz ,Brian Scoffield, Oscar Cuadrado, Fran Solis,Enol Bernardo, Montse Melchor, David Pérez, Hilari Moreno, Mireia Bolta, Enrique Ballesteros, Oscar Gonzalez, Lorenzo Saez, Julia Arce, Xesús Manteca, Rafael Bernardo, Roberto F. García,Ángel .Fernández, Alberto Medina, Leopoldo Trabanco.